مقدمه:

به طور معمول در صنعت، هزینه نگهداری و تعمیرات، 5 تا 6 درصد سرمایه‌های ثابت است که در صنایع‌های بزرگ و سنگین، به 12 درصد هم می‌رسد. البته به این هزینه، کیفیت پایین محصولات را باید افزود. نگهداری و تعمیرات صحیح، هزینه کل را از طریق کاهش تعداد خرابی‌ها، کم کردن تعداد توقف ماشین آلات و زمان توقف آن‌ها و بهبود ایمنی کار، کمینه می‌نماید.

صاحبان صنایع شیوه‌های گوناگونی را برای نگهداری و تعمیرات اتخاذ نموده‌اند. هر یک از این شیوه‌ها، دارای مزایا و معایبی است که سبب بهبود یا تضعیف عملکرد کل سیستم می‌شود. و به همین خاطر روش‌های ضعیف به تدریج از صحنه رقابت تنگاتنگ صنعتی کنار گذاشته شده‌اند و روش‌های پیشرفته با قابلیت‌های بیشتر، جایگزین آن‌ها می‌شوند.

روش‌های مختلفی برای نگهداری و تعمیرات ماشین‌های صنعتی استفاده می‌شود. مهمترین آن‌ها شامل نگهداری و تعمیرات عکس العملی، نگهداری و تعمیرات دوره‌ای، نگهداری و تعمیرات مبتنی بر پایش وضعیت و نگهداری و تعمیرات براساس وضعیت سنجی و عیب‌یابی می‌باشد. در ادامه به بررسی این روش‌ها پرداخته می‌شود.

انواع رویکردها به نگهداری و تعمیرات:

1- نگهداری و تعمیرات عکس العملی (Reactive Maintenance):

در روش نگهداری و تعمیرات عکس العملی، دستگاه تا زمانی که خراب نشده است، کار می‌کند و بعد از وقوع خرابی، تعمیر یا تعویض می‌گردد. هرچند این روش را می‌توان برای ماشین‌های سبک و کم اهمیت به کار برد، ضعف آن در تضمین کارکرد مداوم و مطمئن کارخانه واضح است؛ زیرا خرابی ناگهانی یک دستگاه حساس، می‌تواند منجر به توقف خط تولید شود و حتی ممکن است به سایر ماشین‌آلات مرتبط نیز صدماتی وارد کند.

این گونه توقفات غافل‌گیرانه، ممکن است برای یافتن قطعات یدکی و انجام تعمیرات تا مدت طولانی، ادامه یابد که ضررهای سنگینی بهب دنبال دارد. این روش نگهداری و تعمیرات، بهره‌برداری تا شکست (Run to Failure) نیز نامیده می‌شود. 

2- نگهداری و تعمیرات دوره‌ای (Time Based Maintenance / TBM):

در روش نگهداری و تعمیرات دوره‌ای، که به نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه (PM / Preventive Maintenance) نیز مشهور است، تعمیر یا تعویض به صورت دوره‌ای، در فواصل زمانی معین انجام می‌گیرد. به منظور جلوگیری از خرابی ناگهانی ماشین فاصله زمانی تعمیرات کمی کوتاه‌تر از عمر ماشین انتخاب می‌شود. برای تخمین عمر ماشین، از روش‌های آماری استفاده می‌شود و عمر ماشین، یک متغییر  تصادفی درنظر گرفته می‌شود. توزیع تعداد خرابی بر حسب زمان کارکرد ماشین، به شکل یک توزیع نرمال، فرض می‌شود و فاصله زمانی  بین تعمیرات براساس این شکل تعیین می‌شود.

اجرای روش PM هرچند تعداد خرابی‌های ناگهانی و توقف‌های خارج از برنامه را می‌کاهد ولی نمی‌تواند آن را به صفر کاهش دهد. در ابتدای راه‌اندازی ماشین امکان خرابی بالا است؛ یعنی ماشین در حالت نوزادی، امکان خرابی بیشتری دارد.

بعد از این زمان، نرخ خرابی به یک مقدار ثابت تنزل کرده و تا مدت‌ها ثابت می‌ماند. خرابی‌ها، در این فاصله زمانی به صورت اتفاقی می‌باشد. در فاز آخر، یعنی زوال، تعداد خرابی‌های ناشی از خوردگی و ساییدگی افزایش می‌یابد. روش PM فقط در فاز آخر موثر است و قبل از این که ماشین به این فاز وارد شود، آن را تعمیر می‌نماید.

اشکال اصلی روش PM این است که تعداد دفعات تعمیر و درنتیجه هزینه نگهداری و تعمیرات را افزایش می‌دهد. در حقیقت تعداد زیادی اط ماشین آلات که در وضعیت مناسبی در حال کارکردن هستند و تا مدت‌ها می‌توانند به کارکردن خود بدون مشکلی ادامه بدهند، با فرارسیدن دوره تعمیر، متوقف شده و قطعات آن‌ها تعمیر یا تعویض می‌گردد. بروز خرابی‌ها و مشکلات بعد از تعمیر نیز، از طرف دیگر برتعداد تعمیرات می‌افزاید.

3- نگهداری و تعمیرات براساس وضعیت (Condition Based Maintenance / CBM):

به خاطر ایراداتی که در روش TBM وجود دارد، روش CBM به‌کار گرفته شده است. در این روش که به نگهداری و تعمیرات پیش‌بینانه ( Predictive Maintenance/PDM) نیز معروف است؛ تعمیر یا تعویض براساس وضعیت ماشین انجام می‌شود. روش CBM به جای کارهای تعمیراتی دوره‌ای که در TBM انجام می‌گیرد، کار تشخیص عیب و نظارت بر عملکرد ماشین را به صورت دوره‌ای انجام می‌دهد. به زبان ساده‌تر در CBM کاری که در دوره‌های زمانی ثابت مختلف انجام می‌گیرد، کار تعمیراتی نیست بلکه کار نظارت بر عملکرد ماشین است و تعمیرات دوره‌ای برنامه‌ریزی شده، جای خود را به پایش (روئیت و چک کردن) دوره‌ای دستگاه می‌دهد.

دانستن وضعیت سلامتی ماشین، کمک می‌کند تا برنامه زمان‌بندی شده‌ای بهینه‌ای برای تعمیرات اساسی ماشین قابل اعمال باشد. از روی نمودار شکل 2 باتوجه به روش CBM زمان بین تعمیرات افزایش یافته و شناختی از وضعیت ماشین تا خرابی کامل وجود دارد. روش CBM به ماشین اجازه می‌دهد که عمر کامل خود را سپری کند و تا زمان بروز خرابی به کار ادامه دهد.

معمولا یک زمان معین از شروع خرابی تا خاموش شدن ماشین وجود دارد که در همین زمان، امکان هماهنگی‌های لازم برای تعمیرات وجود دارد؛ بنابراین با این که ماشین تا مرز خرابی پیش می‌رود، به حالت بحرانی خرابی نمی‌رسد. حسن اصلی برنامه CBM در واقع کم کردن هزینه‌های نگهداری و تعمیرات و همچنین کم کردن احتمال خرابی‌ها و توقف ماشین است.

برای اطلاع از جزئیات خدمات‌دهی شرکت اندیشه پردازان در حوزه خدمات CBM به صفحه دپارتمان پایش وضعیت مراجعه نمایید.

4- نگهداری و تعمیرات پیش‌اقدام (Proactive Miantenance):

در روش نگهداری و تعمیرات پیش‌اقدام، علاوه بر پیش‌بینی خرابی دستگاه با کمک داده‌برداری از وضعیت دستگاه سعی می‌شود که علل بروز عیوب و مشکلات مختلف نیز فهمیده شود و با سعی در برطرف کردن آن عوامل، عمر دستگاه طولانی‌تر شود. بدین ترتیب علاوه بر مزایای روش CBM تعداد خرابی کمتر، عمر ماشین آلات طولانی‌تر و حجم کارهای تعمیراتی کاهش می‌یابد.

به کارگیری این روش، احتیاج به یک گروه متخصص و باتجربه دارد، که با کمک تجهیزات و ابزارآلات دقیق اندازه‌گیری، بتواند از وضعیت ماشین مطلع شود. باید توجه داشت که در این روش، علاوه بر تشخیص بروز مشکل در ماشین، با انجام بازرسی‌های دقیق، علت بروز مشکل شناسایی و نسبت به رفع آن اقدام می‌شود.

برای اطلاع از جزئیات دوره‌های آموزشی شرکت اندیشه پردازان در حوزه نگهداری و تعمیرات به صفحه دپارتمان آموزش مراجعه نمایید.